opisy, materiały, linki
Informacje dotyczące żydowskiej przeszłości Białej Rawskiej można znaleźć na stronach:
sztetl.org.pl
cmentarze-żydowskie.pl
yizkor.nypl.org – Księga pamięci Białej Rawskiej
Bardzo polecam opracowanie Żydzi z Białej Rawskiej, tak wiele pytań, tak niewiele odpowiedzi, Lilki Rozenbaum – Elbaum, córki Marii Koper, mieszkanki Białej, której dzięki pomocy okolicznych chłopów w tym głównie rodziny Chorążkiewiczów, udało się przeżyć wojnę. Historia ta opisana jest tutaj
Polecam także na stronie yadvashem.org lekcję historii na podstawie książki „Chciałam wzlecieć jak motyl” oraz film Yadvashem umieszczony na YouTube
Na stronie bialskiej biblioteki: biblioteka-bialarawska.pl znajdziemy między innymi:
– filmy z konkursu „Zapomniane miejsca w naszym mieście”, „Najciekawsze zakątki Białej Rawskiej” zorganizowanego w 2013 r. w tym filmowy reportaż zatytułowany „Zapomniane miejsca w Białej Rawskiej związane z kulturą żydowską” autorstwa Kingi Kudaj, Karoliny Stępniak i Patrycji Czech, uczennic Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Białej Rawskiej, który zajął II miejsce w konkursie.
– fotografie obrazów z I pleneru malarskiego „Piękno Ziemi Bialskiej pędzlem malowane” 2 – 14 lipca 2012 r.
– fotografie obrazów z II pleneru malarskiego 15-25.07.2013 r.
– fotografie obrazów z III pleneru malarskiego w 2014 r.
Na oficjalnej stronie Urzędu Miasta i Gminy w Białej Rawskiej znajduje się tylko garstka informacji dotyczących żydowskiej historii miasta, w którym Żydzi przed wojną byli znaczącą społecznością:
Handel w mieście znajdował się w rękach kramarzy i handlarzy żydowskich, którzy licznie osiedlali się na terenie powiatu. Dzierżawili oni w Białej i okolicznych miasteczkach karczmy, jatki, różnorodne sklepy, a często też targi i jarmarki.
W latach 1939-1945 zginęło ok. 1,8 tys. z mieszkających tu w 1939 roku 3119 osób. Hitlerowcy w 1941 roku utworzyli w Białej Rawskiej getto żydowskie (ul. Gęsia, Brukowa, Narutowicza, Mickiewicza, Szeroka i Zakątna), w którym zgromadzili ok. 6 tys. osób. Na skutek głodu, chorób i prześladowań wielu mieszkańców getta zmarło. 27 października 1942 roku getto zlikwidowano, wywożąc Żydów do obozów koncentracyjnych.
ze strony gminy: http://bialarawska.pl/cms/979/rys_historyczny
W zakładce dotyczącej zabytków znajdujemy notatkę dotyczącą żydowskiej zabudowy w tym synagogi i mykwy oraz cmentarza żydowskiego:
Zachowało się kilka pożydowskich kamieniczek drewnianych i murowanych z XIX i pierwszej poł. XX wieku oraz gruntownie przebudowany budynek dawnej bożnicy czyli synagogi. Został on wybudowany w latach 1845-47 w miejsce spalonej synagogi drewnianej. Synagoga murowana także została spalona przez Niemców w 1939 r. Obecnie w budynku stacjonuje jednostka straży pożarnej.
Przy ulicy Brukowej znajdowała się mykwa – czyli rytualna łaźnia.
Za boiskiem Białki na wzgórzu porośniętym głogiem znajdują się pozostałości starego cmentarza żydowskiego z XVIIIw . Kirkut jest jednak bardzo zdewastowany – pozostały tylko dwie macewy z napisami w języku hebrajskim i kilka szczątków innych płyt nagrobnych i mogił.
ze strony gminy: http://bialarawska.pl/cms/980/zabytki
Historyczne zdjęcia z Białej Rawskiej w zakładce foto retro
Artykuły w e-gazecie „Na Kawie” miejskogminnej biblioteki publicznej:
– w numerze 5 znajdujemy notatkę dotyczącą warsztatów na temat „Polaków ratujących Żydów” zaczynający się od zdania: We wrześniu w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Białej Rawskiej w ramach koła historii regionu odbyły się warsztaty na temat „Polacy ratujący Żydów”…
- przedstawiony jest plan cyklu wydarzeń cykl wydarzeń Bialskiego Stowarzyszenia Historycznego w roku 2013, w tym między innymi na temat: „Społeczność żydowska w Białej Rawskiej” (24.11.2013 r.)
- opisany jest występ zespołu ALBI ARTHEAMUS z przedstawieniem „Ucisz serce”
Na stronie Bialskiego Stowarzyszenia Historycznego znajdujemy:
- w zakładce wykaz zabytków zdjęcie i krótką informację na temat cmentarza żydowskiego,
- artykuł na temat ogólnopolskiego projektu edukacyjnego „Sprawiedliwi w polskich szkołach ”, w ramach którego uczniowie Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych Białej Rawskiej gościli 17 maja 2011 r. panie Lilkę Elbaum i Joannę Zielińską: www.bsh.dbv.pl
- fotorelację z zorganizowanego w lipcu 2013 r. pleneru malarskiego. Wśród prac znalazł się także obraz przedstawiający bialską synagogę
- fotorelację z muzycznego spektaklu „Ucisz serce” grupy ALBI ARTHEAMUS, opartego na dramatycznych losach Marii Koper.
Myślę, że godne polecenia w tym miejscu jest Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej, a szczególnie dział fotografii:
http://biala-rawska.archiwa.org/tagi/fotografia
Na stronie Centrum Dialogu im. Marka Edelmana znajduje się informacja na temat obchodów w 2012 r 70 rocznicy likwidacji getta w Białej Rawskiej: www.centrumdialogu.com
8 marca 2016 roku w Teatrze Wielkim, w Warszawie odbyła się Wielka Gala Szkoły Dialogu. Wzięła w niej udział również grupa uczniów Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Białej Rawskiej: http://www.bialarawska.rawa-maz.pl/s/aktualnosci709,1.html
W dniach 4–20 stycznia 2012 r. w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Białej Rawskiej prezentowana była wystawa pt. „Zagłada żydowskich miasteczek”. Informację na ten temat znajdziemy na: ipn.gov.pl/pl
Na blogu Nasza Biała: bialarawska.blox.pl znajdujemy kilka ciekawych wpisów/artykułów dotyczących społeczności żydowskiej w Białej:
– Dlaczego wstydzimy się historii?
– Przewróciło się – niech leży
– Historia Białej Rawskiej – jak wybudować sobie pomnik i zapłacić za niego dwa razy gminnymi pieniędzmi
– Przewróciło się – uprzątneli…ale niebezpieczeństo pozostało
– Mienie pożydowskie
– Bialskie Judaica wprost z Ameryki
– Nie ma, nie było, nie wiem, dajcie nam spokój…
– Historia jak scenariusz
– Pierwsi Żydzi w Białej
– Endlösung – ostateczne rozwiązanie
– „Chciałam wzlecieć jak motylek”
– Krótka historia bialskiej wspólnoty żydowskiej
– Na tapczanie siedzi leń
Zachęcam również do zajrzenia na stronę geocachingu (opencaching.pl) – gry terenowej polegającej na poszukiwaniu ukrytych „skarbów” – keszy, gdzie znalazłam zakładki na temat żydowskich miejsc w Białej Rawskiej:
– synagogi
– getta
– mykwy
I może jeszcze: Na rowerze czy boso, gdzie cię oczy poniosą, na której autor wierszem opisuje bialskie uroki, w tym pozostałości po żydowskiej społeczności.
oraz:
Wikiwand-stara synagoga